Teologiczne ujęcie ziemi w Starym Testamencie Colloquium Biblijne
ks. prof. Wojciech Pikor
Patrząc na całość tekstów starotestamentalnych dotyczących ziemi, należy zauważyć, iż w różnorodności odwołań do ziemi pozostaje jeden stały motyw: ziemia w Biblii nie jest darem odizolowanym i absolutnym. Jest ona podarowana Izraelowi w konkretnym celu: stanowi dla Izraela przestrzeń, w której ma on żyć, by wcielić wierność Prawu. Żyć według Prawa oznacza żyć w miejscu, które daje odpoczynek. Mojżesz podkreśla pod koniec Deuteronomium, iż Tora „nie jest dla was słowem błahym (ḏāḇār rēq), bo jest waszym życiem i dzięki niemu długo żyć będziecie na ziemi, do której idziecie przez Jordan, aby ją posiąść" (Pwt 32,47). Jest to jak refren, który wyznacza rytm całego Pisma Świętego, jak np. w Ps 104: „I darował im ziemie narodów, i zawładnęli owocem pracy ludów, by strzegli Jego przykazań i prawa zachowywali" (Ps 145,44-45). Jeśli życie Izraela w ziemi nie kieruje się wskazaniami Boga Prawa, wówczas podarowany kraj zostanie mu zabrany. Ziemia jest równocześnie dziedzictwem, miejscem odpoczynku i przestrzenią bezpieczeństwa: „Nie będziecie więc czynić wszystkiego, jak my tu dzisiaj czynimy: każdy, co mu się wydaje słuszne; bo jeszcze nie przyszliście teraz do miejsca stałego pobytu, do własności, którą wam daje Pan, Bóg wasz. Lecz gdy przejdziecie Jordan i osiądziecie w ziemi, którą Pan, Bóg wasz daje wam na własność, a On udzieli wam pokoju ze strony wszystkich wrogów okolicznych - żyć będziecie bezpiecznie" (Pwt 12,8-10). W tej ziemi człowiek jest wezwany do życia w hamionii z Bogiem, swoimi bliźnimi i z kosmosem. Przez Izajasza Bóg potwierdza swoje panowanie nad niebem, ale też nad ziemią i ludźmi, których miłuje: „Tak mówi Pan: «Niebiosa są moim tronem, a ziemia podnóżkiem nóg moich. Jakiż to dom możecie Mi wystawić i jakież miejsce dać Mi na mieszkanie? Przecież moja ręka to wszystko uczyniła i do Mnie należy to wszystko - wyrocznia Pana. Ale Ja patrzę na tego, który jest biedny i zgnębiony na duchu, i który z drżeniem czci moje słowo»" (Iz 66,1-2).
W istotnym momencie historii Izraela „Bóg dał odpoczynek" swemu ludowi (por. Joz 21,44; 22,4; 23,1; 2 Sm 7,1; 1 Krl 5.18; Ps 94,11; Jr 27,11). Ostatecznie jednak Izrael nie zaakceptował tego i nie znalazł odpoczynku w ziemi obiecanej. Kiedy życie jest prowadzone w nieposłuszeństwie wobec Prawa, ziemia staje się ziemią bez odpoczynku, naznaczoną przemocą. Zostaje utracona, zaś Izrael idzie na wygnanie z powodu swej niewierności Prawu. Jednak wygnanie, mimo że nie jest ziemią odpoczynku, może stać się miejscem skruchy i odnowionej wierności Torze. Należy pamiętać, że między pustynią, wygnaniem i ziemią zachodzi w Biblii pewna dialektyka, która wykracza poza rzeczywistości czysto geograficzne. Ziemia może stać się miejscem pustyni duchowej, jeśli zostaje przyjęta nie jako dar, lecz jako przestrzeń podbita siłą, skażona przez fałszywe bóstwa. I odwrotnie, pustynia i wygnanie mogą być miejscem, w którym człowiek odnajdzie swoją zależność i swoją zażyłość w relacji z Bogiem.
Ten nacisk na Torę stanowi centralne orędzie całego Starego Testamentu. Posłuszeństwo Prawu jest kluczem dającym dostęp do prawdziwego życia człowieka wierzącego. Jednak nawet gdy ziemia jest utracona z powodu niewierności Bogu i okrucieństwa względem braci, pozostaje wciąż możliwa nadzieja. Ostatnie słowo należy do Boga, którego wierność opiera się zdradom względem siebie i względem braci. Ziemia zostanie odrodzona w obfitości łaski. O jaką jednak ziemię chodzi? Jak to nastąpi? Dynamika między darem, stratą i odnowieniem daru nie dotyczy tylko Izraela. Otwiera się na całą ludzkość, której reprezentantem jest Izrael, gdyż ziemia Izraela odsyła do ziemi w swojej globalności. Odrodzenie ziemi jest zatem figurą odrodzenia całego stworzenia i usunięcia wszelkich śladów grzechu. Cała ludzkość jest wezwana do bycia dzieckiem, a cała ziemia stanowi podarowaną przestrzeń dla przeżywania tej relacji dziedzictwa: „Wszystko to czeka na Ciebie, byś dał im pokarm w swym czasie. Gdy im udzielasz, zbierają; gdy rękę swą otwierasz, sycą się dobrami. Gdy skryjesz swe oblicze, wpadają w niepokój; gdy im oddech odbierasz, marnieją i powracają do swojego prochu. Stwarzasz je. gdy ślesz swego Ducha i odnawiasz oblicze ziemi" (Ps 104,27-30).
