Bibliści (archi)diecezji katowickiej Cudze Chwalicie

Diecezja śląska (katowicka) została powołana do życia bullą papieża Piusa XI „Vixdum Poloniae unitas” z 28 X 1925 r.. Na przestrzeni 87 lat Kościół katowicki wydał czternastu biblistów. W gronie tym jest 13 duchownych i jedna kobieta.

 

 

Pod względem stopni naukowych, wśród biblistów z Katowic znalazło się trzech profesorów nadzwyczajnych, jeden doktor habilitowany oraz dziesięciu doktorów. Ich wiedza i tytuły naukowe zostały zdobyte zarówno na uczelniach polskich jak i zagranicznych. Śląscy bibliści kształcili się w czterech polskich ośrodkach naukowych- we Wrocławiu, Krakowie, Lublinie i Katowicach oraz dwóch ośrodkach zagranicznych- w Rzymie i Jerozolimie.

Pierwsi dwaj bibliści katowiccy z lat przedwojennych, ks. Józef Jelito i  ks. Teofil Bromboszcz, późniejszy pierwszy biskup pomocniczy diecezji śląskiej, byli absolwentami przedwojennego, niemieckiego wtedy Uniwersytetu Wrocławskiego, uczelni, która już od roku 1837 roku posiadała dwie Katedry Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu. W czasie swych studiów zetknęli się z wybitnymi biblistami tego środowiska takimi jak: ks. prof. Brunon Meissner, asyriolog i znawca języka akkadyjskiego i pisma klinowego, czy też ks. prof. Józef Sickenberger, zwolennik teorii biblijnych rodzajów literackich M.J. Lagranga i propagator tego stanowiska na gruncie niemieckim oraz w latach 1903-1929 współredaktor periodyku Biblische Zeitschrift.

Studia doktoranckie na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie zakończył uzyskaniem stopnia doktora ks. Konrad Marklowski. Był on słuchaczem wykładów m.in. ks. prof. Józefa Archutowskiego, oraz ks. prof. Józefa Kaczmarczyka.

W Szkole Biblijnej, a następnie Instytucie Nauk Biblijnych KUL studiowało siedmiu, a więc połowa z grona biblistów katowickich, uzyskując na tej uczelni licencjat oraz tytuł doktora teologii biblijnej.

Ks. Stanisław Pisarek, który był pierwszym kapłanem diecezji katowickiej, kształcącym się w lubelskiej Szkole Biblijnej, gdy istniała przez pewien czas taka możliwość, obok licencjatu i doktoratu teologii biblijnej uzyskał na KULu także licencjat nauk biblijnych. Promotorem jego pracy doktorskiej był ks. prof. Feliks Gryglewicz, znawca Ewangelii według św. Jana.

Kolejny biblista, wykształcony w Lublinie, ks. Antoni Dreja był uczniem ks. prof. Stanisława Łacha, wybitnego specjalisty w dziedzinie Starego Testamentu.

W roku 1977 ks. Józef Kozyra obronił doktorat na podstawie rozprawy napisanej pod kierunkiem O. Hugolina Langkammera, eksperta z zakresu Nowego Testamentu m.in. teologii św. Pawła. Na lubelskiej uczelni uzyskał on także tytuł doktora habilitowanego.

Pod kierunkiem ks. prof. Antoniego Troniny, wybitnego znawcy języków orientalnych wiedzę i umiejętności biblisty zdobywał ks. Mozgol.

A w latach 2000-2006 w Instytucie Nauk Biblijnych studiowało trzech biblistów katowickich: Beata Urbanek, ks. Maciej Basiuk i ks. Tomasz Kusz. Byli oni uczniami m.in. takich osobowości naukowych jak: ks. prof. Henryk Witczyk,  wspomniany ks. prof. Tronina, czy też ks. prof. Stefan Szymik.

 

Nowym ośrodkiem naukowym, w którym kształcącym biblistów ze Śląska staje się Wydział Teologiczny UŚ w Katowicach. Pierwszym wypromowanym tam doktorem teologii biblijnej jest uczeń ks. Kozyry, ks. Janusz Wilk, który uzyskał ten tytuł w 2005 roku.

 

Studia biblijne lub ich część na renomowanych uczelniach zagranicznych, miało możliwość odbyć cztery osoby z grona katowickich znawców Pisma Świętego. Pierwszym zagranicznym wyjazdem naukowym, który doszedł do skutku, okazały się studia ks. Oswald Bulki na Uniwersytecie św. Tomasza Angelicum w Rzymie, zakończone uzyskaniem w 1974 roku stopnia doktora teologii biblijnej.

 

Wcześniejsze trzy próby podjęcia przez kapłanów katowickich studiów biblijnych za granicą były nieskuteczne.

 

Ks. Bromboszczowi wyjazd do Rzymu, gdy wszystko było już przygotowane do podjęcia nauki, uniemożliwił wybuch I wojny światowej, ze studiowania  jednak nie zrezygnował, by móc oddać się studium Pisma św. zgłosił się na ochotnika na stanowisko kapelana do armii, doktorat napisał na froncie…  

Ks. Jelito musiał zrezygnować z propozycji dalszego kształcenia się na Papieskim Uniwersytecie Biblijnym Biblicum, z powodów zdrowotnych, jak mówił: „stan serca nie pozwala mu na życie w wysokich temperaturach Południa”, w końcu ks. Pisarkowi, co odczuł jako wielką krzywdę mu wyrządzoną, władze komunistyczne, a konkretnie UB w Katowicach w 1963 roku odmówiły paszportu.

Ze stypendium naukowego i zajęć prowadzonych na Biblicum mógł jednak skorzystać uczeń ks. Pisarka, ks. Kozyra. On też odbył studia podyplomowe w Studium Biblicum Franciscanum w Jerozolimie wieńcząc je uzyskaniem dyplomu nauk biblijno-orientalnych.

Pełne zagraniczne studia biblijne były udziałem ks. Artura Maliny, który jest absolwentem Biblicum. Zostały one zakończone zdobyciem w roku 1995 najpierw licencjatu nauk biblijnych, a następnie w 2001 roku na podstawie obrony pracy doktorskiej napisanej pod kierunkiem prof. Klemensa Stocka, tytułu doktora nauk biblijnych.

 

 

Środowiska akademickie oraz profesorowie z którymi zetknęli się w czasie swego kształcenia bibliści z Katowic nie pozostały bez wpływu na ich zainteresowania i podjęte obszary badań. Są one następujące:

Ks. Jelito pracował nad poznaniem Sitz im Leben Starego Testamentu. Biblista ten  zasłynął jako wybitny znawca języków semickich. Jako pierwszy Polak opanował język akkadyjski. Znał też hetycki i sumeryjski. Interesował się odkryciami archeologicznymi na starożytnym Bliskim Wschodzie oraz znaczeniem kultur wschodnich dla właściwej interpretacji Pisma Świętego. O niezwykłej pasji biblisty i orientalisty świadczy fakt, że do ostatnich dni przed śmiercią przyjemność sprawiało ks. Jelicie odczytywanie zapisów w piśmie klinowym.

Obszarem badań naukowych ks. Marklowskiego była Księga Koheleta i Księgi Prorockie. W jednym ze swych artykułów  stwierdza on, że piękno poezji hebrajskiej objawia się dopiero wtedy w całej pełni, gdy się ją czyta w oryginale. Według ks. Markolwskiego każdy kto czyta Księgę Koheleta w oryginale, niewątpliwie zaliczy ją do arcydzieł literatury światowej. Zewnętrznym wyrazem umiłowania Starego Testamentu przez ks. Marklowskiego były hebrajskie napisy w jego mieszkaniu. Naczelne miejsce zajmowało wyznanie wiary z Księgi Jozuego: „Ja sam i mój dom chcemy służyć Jahwe”.

Wśród tematów z zakresu Starego Testamentu poruszanych przez biblistów śląskich znalazła się także kwestia arki przymierza rozpatrywana w tradycjach mądrościowych i prorockich (ks. Mozgol) oraz lamentacji Jeremiasza (ks. Dreja). Ks. Basiuk interesuje się Pięcioksiegiem, szczególnie tradycją związana z Abrahamem oraz próbuje łączyć badania biblijne z patrologią.

Wiele uwagi bibliści katowiccy poświecili ewangelii według św. Jana. Ks. Bromboszcz badał jedność tej księgi, ks. Pisarek wyjaśniał przypowieść o winnym krzewie a pani Urbanek zajęła się rolą głosu Jezusa. Przeanalizowana została także teologiczna problematyka cierpliwej wytrwałości (ks. Pisarek) a także teologia Jezusowych uzdrowień z trądu (ks. Kusz) i teologia kontaktu Pawła z Filipianami (ks. Wilk).

Tytuły chrystologiczne Jezusa, idea nowości w ewangeliach oraz List św. Jakuba to główne zagadnienia z problematyki zgłębianej przez ks. Kozyrę.

Natomiast Ks. Malina swoje zainteresowania naukowe skupia m.in.: wokół ewangelii według św. Marka i odczytywania tekstu biblijnego za pomocą metod synchronicznych, szczególnie analizy narracyjnej. W czym jest bardzo nowatorski i twórczy.

Spod pióra katowickich biblistów wyszło ponad 600 publikacji, włącznie z tekstami popularnonaukowymi. Do najważniejszych należą przekłady ksiąg biblijnych, komentarze do tych tekstów oraz druki zwarte będące owocem starań o stopnie naukowe.

Ks. Marklowskiemu zawdzięczamy tłumaczenie Księgi Koheleta, które zostało zamieszczone w Biblii Tysiąclecia. On też opracował komentarz do tej księgi, przewidziany w kulowskiej serii komentarzy do Starego Testamentu, nigdy jednak z przyczyn niezależnych od autora, nie został on wydany drukiem.
Ten sam biblista przetłumaczył także dla Biblii Poznańskiej Księgi Proroków Mniejszych oraz Psalmy (1-100). Warto podkreślić, że ks. Marklowski nie korzystał nigdy z żadnego urlopu naukowego. Wspomnianych przekładów wraz z opracowaniami dokonał pracując jako wikariusz, a następnie proboszcz w pełni zaangażowany duszpastersko.

Inny biblista katowicki, ks. Kozyra, jest natomiast jest autorem tłumaczenia Listu św. Jakuba znajdującego się w najnowszym przekładzie Pisma Świętego zwanym Biblia Paulińską. Dodatkowo sporządził on obszerne wyjaśnienie tego listu, które zostało wydane jako Komentarz do Listu św. Jakuba w serii Nowych Komentarzy Biblijnych Nowego Testamentu.

Przekłady te dają śląskim biblistom- ks. Marklowskiemu i ks. Kozyrze trwałe miejsce wśród zasłużonych dla biblistyki polskiej.

 

Każda obroniona praca doktorska i habilitacyjna katowickich biblistów może stanowić wizytówkę śląskiej biblistyki. Nie czas by przywoływać je po kolei. Warto jednak wspomnieć o dwóch pionierskich rozprawach- ks. Jelity i ks. Maliny.

 

W 1913 roku powstał doktorat ks. Jelity dotyczący systemy kar w prawie wojennym i karnym Asyryjczyków i Babilończyków. Rozprawa, która świadczy o niezwykłym wyczuciu ks. Jelity, wskazującym, że poznanie środowiska biblijnego pozwoli lepiej zrozumieć Biblię. W tej intuicji śląski biblista był na wskroś nowoczesny.

 

Drugą cenną publikacją z Katowic jest rozprawa habilitacyjna ks. Maliny: „Chrzest Jezusa w czterech ewangeliach” z roku 2007.  Ks. Malina przedstawił opracowanie perykop o chrzcie Jezusa z wykorzystaniem nowych metod interpretacji tekstu biblijnego - metod narracyjnych i podejścia kontekstualnego. Ukazał teologię tych fragmentów nie jako wyizolowanych jednostek, ale jako perykop stanowiących organiczną część całych Ewangelii i obecnej w każdej z perykop strategii narracyjnej. W ten sposób wzbogacił rozumienie tych fragmentów zostało o nowe treści. Jak stwierdził ks. Witczyk, wnioski zawarte w tej pracy, jak sposób zastosowania nowych metod są własnym i oryginalnym wkładem ks. Maliny w biblistykę światową. Ponadto praca ta wpisuje się w aktualną debatę na temat historyczno-teologicznej tożsamości Chrystusa - rozmywanej w badaniach prowadzonych w ramach tzw. third quest.

 

Obok publikacji drugim ważnym sposobem dzielenia się wynikami prowadzonych badań są sympozja i konferencje naukowe. Katowiccy bibliści byli organizatorami kilku sympozjów biblijnych m.in.: dwóch zjazdów biblistów polskich  (1986 i 2011), dwóch międzynarodowych konferencji naukowych na Wydziale Teologicznym UŚ, ogólnopolskiego sympozjum nowotestamentalistów (2008) oraz biblijnego sympozjum międzyuczelnianego (2005).

 

 Na zjedzie biblistów polskich w Katowicach w roku 1986 po raz pierwszy w gronie 78 uczestników znalazło się dwóch świeckich biblistów i jedna siostra zakonna. Na to sympozjum przybył także z odczytem na temat apostolatu biblijnego przewodniczący Austriackiego Katolickiego Towarzystwa Biblijnego O. dr Norbert Hoeslinger.

 

Tradycja nawiązywania i podtrzymywania przez katowickich biblistów kontaktów z zagranicznymi ośrodkami naukowymi została podtrzymana jeszcze dwukrotnie przy okazji konferencji organizowanych na Wydziale Teologicznym: Etos i egzegeza w roku 2004 oraz Logos i słowo w roku 2005. Ze swoimi odczytami wystąpili wtedy naukowcy z Czech, Włoch i Hiszpanii.

 

 W 2005 roku z inicjatywy ks. Maliny, przebywającemu na sympozjum w Katowicach profesorowi Papieskiego Instytutu Biblijnego O. Klemensowi Stock, została wręczona z okazji 70. lecia urodzin pamiątkowa księga, z tekstami jego byłych studentów. Ważną inicjatywą środowiska biblistów katowickich był także Międzyuczelniane Sympozjum Biblijne w 2005 roku, poświęcone Biblii Żydów i chrześcijan.

 

Katowiccy bibliści biorą też czynny udział w sympozjach w kraju i za granicą oraz aktywnie uczestniczą w życiu środowiska biblistów polskich np.: Ks. Kozyra brał udział 6 grudnia 2003 roku w posiedzeniu powołującym do istnienia Stowarzyszenie Biblistów Polskich.  Natomiast ks. Pisarek w 1989 roku uczestniczył w chrześcijańsko-żydowskim seminarium naukowym w Spertus College of Judaica  Chicago. W jego osobie bibliści z Katowic mieli swego reprezentanta w Komitecie Episkopatu Polski do spraw Dialogu z Judaizmem.

 

 

Obok działalności naukowej bibliści śląscy podejmowali i podejmują szereg działań w ramach apostolatu biblijnego, bądź realizując własne projekty, albo też włączając się w inicjatywy ogólne. Jedną z najstarszych form apostolatu biblijnego w kościele katowickim jest założony i wpierany przez ks. Pisarka Klub Inicjatyw Biblijnych w WŚSD, który działa do dziś. Tradycję tę kontynuuje obecnie ks. Wilk. Klerycy przynależący do tego Klubu organizują wystawy biblijne oraz, przy udziale wszystkich biblistów katowickich, Klerycki Tydzień Biblijny.

 

 Ks. Basiuk jest moderatorem Dzieła Biblijnego Jana Pawła II w archidiecezji katowickiej. Pozostali bibliści prowadzą audycje i występują w programach Radia Maryja, Telewizji Trwam, Radia eM. Wspierają także popularyzujący Biblię multimedialny projekt archidiecezji katowickiej Biblicum Śląskie.

 

Ks. Kozyra jest także jednym z prekursorów polskiego ruchu pielgrzymkowego do Ziemi Świętej i po śladach św. Pawła.

 

W 2001 roku powstanie Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego otwarło kolejny etap dziejów biblistyki w Katowicach. Aktualnie pracuje na nim sześciu, a więc prawie połowa wszystkich biblistów jakich wydała archidiecezja w swej historii. Rośnie też nowe pokolenie katowickich znawców Pisma Świętego, wychowane na już na własnym Wydziale Teologicznym. Seminarium doktoranckie z Pisma Świętego jest najliczniejszym i najprężniej rozwijającym się wśród seminariów naukowych wydziału, w jego skład wchodzi siedmiu doktorantów, czterech kapłanów i trzy kobiety, trzech doktorantów ma otwarte przewody doktorskie, reszta się do tego przygotowuje. Można więc powiedzieć, że bibliści archidiecezji katowickiej nie powiedzieli ostatniego słowa i ich obecność i wkład będą dalej widoczne w biblistyce polskiej.