Pośrednictwo kapłańskie. Profesorskim Okiem
Nawet powierzchowna lektura Kpł ukazuje kapłanów izraelskich w roli pośredników. Kapłani tworzą odrębną klasę społeczną, powołaną do pośredniczenia między Bogiem a Jego ludem.
Klasa ta obejmowała w innych epokach także lewitów, których Kpł wymienia zaledwie raz w Prawie świętości (25, 32n). Stąd też grecka nazwa Księgi, Leueitikon, jest uzasadnione tylko w tym sensie, że mówi o „synach Aarona”, którego tradycja kapłańska wywodzi od Lewiego.
Współczesne pojęcie kapłana bazuje na idei powołania jednostkowego, przyjętego osobiście i uznanego przez wspólnotę. Kapłan żydowski natomiast nie jest przedmiotem szczególnego powołania Bożego. Jak wynika z przedstawionego słownictwa („kapłan Aaron i jego synowie”), kapłan żydowski jest przedmiotem powołania kolektywnego, które sięga do założyciela rodu; jako członek konkretnej linii w pokoleniu Lewi zostaje on obdarzony zadaniami i przywilejami kapłańskimi (inne tradycje ST mówią o kapłanie Sadoku i jego potomstwie jako rodzie kapłańskim; z czasem ten ród, nieznanego pochodzenia, włączono w genealogię Aarona).
Wyrażenie opisowe „kapłan namaszczony” (4, 3. 16) oznacza „arcykapłana” bądź przywódcę kapłanów. Formuła ta zakłada, że tylko on był namaszczany (por. 8, 12; 16, 32 i 21, 12). Ale inna tradycja (8, 30 i 10, 7) rozciąga namaszczenie na wszystkich kapłanów. Możliwe, że ogólne namaszczenie kapłanów (jeśli je w ogóle praktykowano) wprowadzono na wzór namaszczenia arcykapłana, co nastąpiło dopiero po niewoli, gdy nie było już króla w Izraelu. Arcykapłan był wtedy prawdziwą głową narodu, łącząc w swych rękach autorytet religijny i polityczny. Wydaje się zatem, że zwyczaj namaszczania arcykapłana pochodzi z tej epoki, zastępując namaszczenie królewskie, wyraźnie poświadczone przed niewolą (1Sm 16, 13; 2Sm 19, 11; 1 Krl 1, 39; 19, 16). Namaszczeniu arcykapłana towarzyszyło nałożenie zawoju i diademu (8,9), które dawniej były atrybutami władzy królewskiej (zob. Ez 21, 31; 2 Sm 1, 10; 2 Krl 11, 12; Ps 89, 40; 132, 18).
Rozważmy teraz istotne funkcje kapłańskie, jak je ukazuje tradycja kapłańska. Arcykapłan ma dwie szczególne funkcje. Po pierwsze, winien on składać ofiary za grzech ludu (4, 13-21); po drugie - sprawować obrzędy Dnia Pojednania (16, 29; 23, 27. 32; 25, 9). Obrzędy tego święta była to podwójna ceremonia oczyszczenia sanktuarium i rozgrzeszenia ludu z win, które nie mogły być zmazane w zwykłym rytuale. Kapłani pełnili według Kpł potrójną rolę jako pośrednicy między Bogiem a ludem: rolę kultową, rolę rozeznawania i nauczania, oraz rolę wyroczni. Te trzy role wymienia Księga Kapłańska w kolejności ich znaczenia; my omówimy je od końca, zaczynając od funkcji wyroczni.
Funkcja ta miała duże znaczenie przed niewolą (1 Sm 14, 36n. 41n; 22, 10; 23, 9-12; 28, 6); w Kpł zachowała się jedynie symbolicznie. Wspomina ją zaledwie 8, 8 mówiąc o przechowywaniu ’ûrîm i tummîm przechowywanych w pektorale arcykapłana. Oba te przedmioty były narzędziami wróżenia; za ich pomocą „pytano Boga” o przyszłe wydarzenia i o sposób postępowania. Wymienia je, poza cytowanym już 1 Sm 14, 41 [LXX] i 28, 6 także Wj 28, 30; Lb 27, 21; Pwt 33, 8; Ezd 2, 63 i Ne 7, 65. Wydaje się, że używano ich analogicznie do „strzał” króla Babilonii (Ez 21, 26). Ta szczególna rola kapłanów malała z czasem (w Kpł jest tylko wspomniana szczątkowo); ten aspekt pośrednictwa między Bogiem a ludem przejmują „widzący”, prekursorzy proroków (1 Sm 9, 6-11. 18n).
Druga funkcja przypisana kapłanom, to ich zadania rozeznawania i nauczania. Kpł 10, 8n zakazuje Aaronowi jako arcykapłanowi, i jego synom, spożywania napojów alkoholowych przed wejściem do Namiotu Spotkania: „abyście rozróżniali między sacrum a profanum... i nauczali synów Izraela...” (w. 10n). Rozróżnianie to nie jest łatwe. W obu przypadkach (sacrum - profanum; purum - impurum) chodzi o globalne ujęcia rzeczywistości, o dwie koncepcje świata. Rolą kapłana jest rozstrzyganie w sytuacjach wątpliwych; ma on umożliwić członkom ludu Bożego decyzję osobistą: czy chcą trwać w stanie nieczystości, pozbawieni komunii z Bogiem, lub wtargnąć w sferę świętości Bożej, co również ich dyskwalifikuje. W większości przypadków życia Izraela było łatwo samemu stan nieczystości lub profanacji. W sprawach wątpliwych jednak wzywano kapłana dla rozstrzygnięcia (por. Ag 2, 11-13). Kpł 11-15, a zwł. tora trądu, stanowią podręcznik dla kapłanów, umożliwiający właściwą decyzję, zbawienną dla wspólnoty.
Nauczanie. Zadanie to częściowo pokrywa się z rozeznaniem. Kapłani winni komunikować ludowi wyniki swych badań. Ale tym bardziej winni nauczać świeckich o nakazach Boga względem Izraela, przekazanych przez Mojżesza (10, 11). Kapłan Ezdrasz jest po niewoli najlepszym przykładem tej funkcji (Ezd 7, 10).
Księga Kapłańska zawiera uporządkowany zbiór tych przepisów, których kapłani winni nauczać, pilnując zarazem ich przestrzegania. Przepisy te mają aspekt zarówno kultowy jak moralny i społeczny. We wszystkich tych wymiarach celem kapłanów jest troska o jedność, np. jedność małżeństwa przez zakaz związków nieprawnych (18 i 20), spójność rodziny przez szacunek dla rodziców (19, 3) i dzieci (19, 29), więź społeczną przez troską o najsłabszych we wspólnocie (19, 13-16. 32-36; 25, 35-54); wreszcie trwałość przymierza między Bogiem a ludem (szczególnie 26). Zadanie nauczania, powierzone kapłanom, przejmą z czasem lewici (Ne 8, 7-9; 2 Krn 17, 7-9; 35, 3).
Wreszcie najważniejsza funkcja kapłanów, to ich rola w kulcie. Przed niewolą zdarzało się, że świeccy pełnili pewne funkcje kultowe (Noe, Abraham, Salomon). Po niewoli kapłani zastrzegli sobie te funkcje, koncentrując się na tym wymiarze ministerium pośrednictwa, podczas gdy prorocy przejęli rolę wyroczni, a lewici – nauczania.
W sumie można wyróżnić trzy aspekty roli kultowej kapłanów:
1. Błogosławienie. Kapłan przekazuje od Boga słowo skuteczne, dające siłę i życie. Słowo to przypomina więź łączącą Boga z ludem wybranym przez Niego, a Izraela ze swym Bogiem. Księga Kapłańska nie zawiera ścisłej formuły błogosławieństwa, ale wspomina, że Aaron wspólnie z Mojżeszem pobłogosławili lud na zakończenie ceremonii objęcia funkcji kapłańskich (9, 22n).
Znaną formułę błogosławieństwa (Lb 6, 24-26) wprowadza i kończy nawiązanie do „Aarona i jego synów”, którzy „będą kłaść moje imię na synów Izraela, a Ja im będę błogosławił”. Imię jest tu znakiem własności Boga i przynależności do ludu, znakiem silnej więzi. Bóg angażuje się osobiście w słowa wypowiadane przez kapłanów.
2. Ofiarowanie kadzidła. Zrozumiałe, że jest to zadanie kapłanów: ołtarz kadzenia stał wewnątrz Namiotu Spotkania, w pierwszej części Przybytku, przed zasłoną wewnętrzną (Wj 30, 1-6; 1 Krl 6, 22), a tylko kapłani mieli prawo wejścia do świątyni.
3. Ofiarowanie żertw. Jest to domena stopniowo monopolizowana przez kapłanów żydowskich. „Zbliżanie się” do ołtarza, do sanktuarium i do Pana jest cechą stanu kapłańskiego (Wj 28, 43; 30, 20; Kpł 9, 7n; 10, 3; Ez 40, 46; 44, 15n). Kapłani, którzy są konsekrowani podobnie jak ołtarz i Namiot Spotkania, są związani z tymi dwoma budowlami i tylko oni mogą do nich się zbliżać, bo trzeba być „świętym” aby przystąpić do miejsca „świętego”. Dla kapłanów rezerwuje się więc określone czynności ofiarnicze: wnoszenie krwi żertwy i pokrapianie wokół ołtarza, zapalanie (utrzymanie) ognia na ołtarzu, układanie porcji mięsa na ruszcie. W przypadku ofiary mącznej (Kpł 2) kapłan składa na ołtarzu część przeznaczoną na spalenie.
Na zakończenie wróćmy do podstawowych funkcji kapłana jako pośrednika i reprezentanta. Pośrednictwo wymaga osoby neutralnej, która staje pomiędzy dwoma rozmówcami, by nawiązać ich kontakt. Gdy dialog jest już zawiązany, pośrednik staje się często zbędny. Reprezentacja jest czymś innym: przedstawiciel może zastąpić nieobecnego rozmówcę. Może się też zdarzyć, że obie strony prowadzą dialog przez pełnomocników.
W Księdze Kapłańskiej kapłan jest zarazem pośrednikiem i reprezentantem. Arcykapłan streszcza w sobie tę podwójną funkcję; zwykli kapłani „uczestniczą” kolektywnie w jego posłudze. Jak mediator, kapłan ustanawia kontakt między Bogiem a Izraelem, nie przestając jednak być istotnym elementem dialogu. Pozostaje on mostem, umożliwiającym kontakt. Taki jest właśnie wymiar reprezentacji, złączony tu z mediacją. Jest on zarazem przedstawicielem Boga wobec ludu i ludu wobec Boga.
W roli rozróżniania jest on bardziej pośrednikiem między Bogiem a ludem. W pierwotnej roli wyroczni (8, 8), w roli nauczania i wyraziciela błogosławieństwa Bożego (9, 22n) kapłan reprezentuje Boga wobec Izraela. Natomiast w funkcji ofiarniczej (9), oczyszczającej (14, 3-20) i przebłagalnej (16) reprezentuje Izraela przed Bogiem.
