Bazylika i klasztor w Panewnikach Zabytki Sakralne

Tożsamość miejsca, znaczenie budują idee,  artyzm, nie można jednak pisząc o nich zapominać o społeczeństwie, wartościach którymi się kieruje. Tak możemy postrzegać zespół kościoła p. w. św. Ludwika Króla i Wniebowzięcia NMP oraz klasztoru OO Franciszkanów w Panewnikach, które powstały w latach 1901-1907. Formę artystyczną – w duchu neoromanizmu - określił projekt franciszkanina Mansuetusa Fromma. Duchowość franciszkanów – którą obrazuje wybór Świętego Króla Francji (patrona III Zakonu franciszkańskiego) – jako patrona wezwania świątyni ilustruje symbolikę zespołu, obrazu Niebiańskiego Jeruzalem, ale i Roku Liturgicznego. Wymiar społeczny obrazują historyczni inicjatorzy sprowadzenia franciszkanów do Panewnik i budowy klasztoru  m.in. księża Ludwik Skowronek, Augustyn Schumann, Ludwik Tunel, ale i bractwa zrzeszone w franciszkańskim kręgu tercjarskim, dzięki fundacjom których powstał wystrój zespołu wykonany m.in. przez Mayer'schen Hofkunstanstalt z Monachium. Sztuka zatem to nie tylko artysta lecz i mecenas, potrzeba wspólnoty, która staje się impulsem do jej rozwoju. To forma poszukiwania Naszego obrazu w czasie, Naszej tożsamości. Zamykamy to w różnorakich formach, często ulotnych takich jak np. Żłobek na Boże Narodzenie czy Boży Grób na czas Zmartwychwstania Pańskiego, które stały się częścią Naszej Tradycji. Przekłada się to na wielorakość jej pojmowania jako Ars auro priori (Sztuki cenniejszej niż złoto) czy też  dzieła sztuki jako obrazu piękna niewidzialnego. Dzisiaj – po ponad wieku od powstania konwentu w Panewnikach - o historii, znaczeniu społecznym, treściach jego wystroju, dziełach sztuki zdobiących go można by było pisać i mówić wiele. W czas Bożego Narodzenia – Spełnienia Obietnicy naszą uwagę przyciąga Chrystus – Dzieciątko obecne w panewnickiej Betlyjce. Ten – z pozoru tylko czasowy element wystroju kościoła – to symbol obrazujący znaczenie tego Święta Narodzin Chrystusa dla Zbawczej Ofiary w Liturgii Kościoła, ale i religijności, tożsamości wspólnoty, kreującej go co rok od 1908 roku. Tradycję współczesną ilustracji Bożego Narodzenia zainspirował w 1223 roku w Greccio św. Franciszek z Asyżu, gdzie zaakcentował  majestat  Jezusa, ale i Jego ubóstwo, podkreślając tym samym iż Słowo Wcielone stało się Ciałem, czyli Ofiarą której pamiątka jest Eucharystia. Panewnicki dzisiejszy obraz, immago Bożego Narodzenia potwierdza aktualność takiego spojrzenia w naszej drodze ku Nowemu Jeruzalem, ale w wytrwaniu na niej dzięki Tradycji, którą buduje Słowo, Sakrament, ale i pamięć tworzona przez Apokryf Biblijny, rysunek ale i mistrzostwo warsztatu, artyzm.

Andrzej Holeczko-Kiehl
Historyk sztuki
Muzeum Śląskie w Katowicach