Prezbiterium kościoła Mariackiego w Katowicach Zabytki Sakralne

…Sław, języku, bój chwalebny…

Pieśń Krzyżu Święty nade wszystko... prowadzi Nas przez Tajemnicę Wielkiego Postu. Tekst wskazuje na krzyż narzędzie zbawienia, Tron Łaski (Hbr 4,14-16)  Drzewo Życia  na którym poprzez ofiarę Chrystusa została pokonana Śmierć. Znaczenie pieśni jest jednak o wiele bardziej złożone. To szczególna forma hymnu Pange, lingua gloriosi proelum certaminis  (Sław, języku, bój chwalebny) powstałego w VI wieku autorstwa Wenantego (Wenancjusza) Fortunata, biskupa Tours. Obydwa akcentują znaczenie zbawczej misji Jezusa - Nowego Adama i Jego ofiary, udziału w niej Marii - Nowej Ewy, ale i symbolikę krzyża, jako Drzewa Życia. Symboliczną wymowę tekstów Wenancjusza i anonimowego autora polskiej pieśni sięgającej tradycją połowy XVI wieku, dopełnia powstały około 1264 roku hymn Pange, lingua, gloriosi Corporis Mysterium  (Sław, języku, tajemnice Ciała i Najdroższej Krwi) autorstwa Tomasza z Akwinu. Wszystkie trzy wskazują na Eucharystię, która jest pamiątka ofiary krzyżowej  Chrystusa ale i jej symbolikę jako żródła Życia.

Wizerunek Krzyża, kult Męki Pańskiej, symbolika Euchrystii są niezwykle żywe w sztuce sakralnej. Potrzeby sprawowania Liturgii i Sakramentów Świętych, których centrum jest Eucharystia, przekłada się na szczególną formę prezbiterium, przestrzeni świątyni, miejsca Ich sprawowania. Prezbiterium kościoła Mariackiego (Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny w Katowicach to bardzo interesujący przykład obrazu idei w sztuce. Obecna forma powstała w latach  1980-1985 w związku z decyzją o rekonstrukcji wystroju świątyni i dostosowaniu jej do zasad liturgii ustanowionych w konstytucjach II Soboru Watykańskiego.  Autorami byli Jerzy Egon Kwiatkowski  - rzeźba  i Teresa Michałowska-Rauszerowa  - tkanina artystyczna.  Zastąpiono  historyczny, pierwotny neogotycki zespół retabulów ołtarzowych  z czasów budowy świątyni wg. projektu  Alexisa Langera, wprowadzając nowy, którego centrum ideowym jest stół eucharystyczny z wizerunkiem  Chrystusa Zmartwychwstałego i usytuowane w Prezbiterium prawym ramieniu transeptu Tabernakulum.
Nowy program ideowy obrazujący Tajemnice Męki i Zmartwychwstania Jezusa, współuczestnictwo w Niej Marii ale i wizję Raju - Nowego Jeruzalem  powiązano z strukturą architektoniczną wielobocznego zamknięcia prezbiterium, zachowując pierwotne neogotyckie witraże ornamentalne. Ukrzyżowanie liturgiczne czyli wizerunek Chrystusa na drzewie krzyża, u stóp którego stoją Maria i św. Jan Ewangelista w połączeniu z mensą ołtarza tworzą centrum ideowe kompozycji. Chrystus to Nowy Adam Zwycięzca Śmierci i Szatana a Maria to Nowa Ewa, która współuczestniczyła w odkupieniu winy pierwszych rodziców. Ołtarz to symbol Zmartwychwstania, którego pamiątką jest Eucharystia. Łącznikiem jest Drzewo krzyża przedstawione jako Drzewo życia, Tron Łaski czego dopełnieniem są wizerunki drzew na tkaninach zawieszonych na ścianach apsydy prezbiterium. Symbolikę programu prezbiterium kościoła mariackiego dopełniają wizerunki:  świętego Maksymiliana Marii Kolbego i Błogosławionego Emila Szramka  męczenników drugiej wojny światowej.

Prezbiterium kościoła katowickiego nawiązuje swym programem do sięgającej początków chrześcijaństwa  koncepcji martyrium, miejsca szczególnego kultu Tych, którzy złożyli dobrowolną ofiarę w obronie wartości wiary czyli są świadkami i współuczestnikami Męki Chrystusa. Włączenie wizerunków męczenników za wiarę w eucharystyczny program to forma odwołania sie do wizji Jeruzalem Niebiańskiego św. Jana Ewangelisty.  W ten sposób na nowo odwołano się do zasady, iż… piękno widzialne jest obrazem piękna niewidzialnego, a sztuki plastyczne to pamięć, obraz słowa.

Andrzej Holeczko-Kiehl
historyk sztuki 
Muzeum Śląskie w Katowicach

Foto: Sonia Szeląg
Muzeum Śląskie w Katowicach