Katedra Chrystusa Króla Zabytki Sakralne

Czas Zmartwychwstania, Paschy, Wielkanocy zwraca Naszą uwagę na indywidualne, osobiste przeżycie tej tajemnicy ale i na wspólnotowe. Wspólnotę w tradycji chrześcijańskiej symbolizuje katedra. Współcześnie kojarzymy ją z głównym kościołem diecezji - Domus ecclesiae, formą sacrum architektury monumentalnej, którego opiekunem jest biskup, jej zwierzchnik. Określenia te  wynikają z tradycji, cathedra to krzesło, miejsce gdzie zasiada, aby sprawować swój urząd biskup. Ta antyczna, przedchrześcijańska tradycja w koncepcji architektury chrześcijańskiej znalazła nowy wyraz, katedra stała się "świętym miastem" czyli zespołem  obok świątyni także np. baptysterium, siedziby biskupa, kapituły czy domu dla pielgrzymów, chorych itp. Taki wzór przyjęto kiedy to w 1925 roku przygotowywano się do budowy katedry w Katowicach dla potrzeb nowotworzonej diecezji. Konkurs architektoniczny - którego zwycięzcami byli architekci Zygmunt Gawlik i Franciszek Mączyński - obejmował obok projektu świątyni także zespół gmachów kurii diecezjalnej, probostwa i seminarium. Efektem było zaprojektowanie katedry jako ecclesia geminata - "kościoła podwójnego", dolnego: obecny kościół akademicki p.w. św. Maksymiliana Kolbego i krypta biskupów katowickich będącego podstawą  górnego, w którym usytuowano główną świątynię diecezji. Całość zaprojektowano na schemacie rzutu podłużno-centralnego, którego centrum wyznacza kopuła, po południowej stronie której  usytuowano prezbiterium (chór kapłański) i dwie kaplice  (obecnie) Najświętszego Sakramentu i Świętych Śląskich (chrzcielną) a północnej korpus nawowy dla wiernych m.in. z kaplicami: NMP, Loretańską, Św. Barbary, Św. Jana Pawła II i chór  muzyczny. Świątynię - w zredukowanej formie (m.in. kopuła) - poświęcono w 1955 roku. Program ideowy i wystrój w obecnej formie zainaugurowały witraże projektu: Matka Boska Piekarska Adama Bunscha oraz  Najświętszy Sakrament,  Świętych – patronów dekanatów tworzących diecezję katowicką w latach 1945-1992 - Stanisława i Krystyny Pękalskich. Zastosowanie witraży podkreśla  znaczenie światła, jako symbolu Ducha Świętego. W latach 1970-1983 zrealizowano projekt Mieczysława Króla, Jerzego Egona Kwiatkowskiego, Teresy Michałowskiej Rauscherowej łączący architekturę, rzeźbę, malarstwo i tkaninę artystyczną wystroju zgodny z wymogami liturgii ustanowionej w trakcie Vaticanum Secundum. Centrum tworzy Chrystus Pantokrator, zawieszony ponad ołtarzem na którym usytuowano przedstawienia Ofiary Melchizedeka i Ostatniej Wieczerzy, których dopełnieniem są trzy witraże projektu Pękalskich w apsydzie prezbiterium z wizerunkami Cherubinów i Serafinów. Połączenie te akcentuje symbolikę świątyni, zwłaszcza katedry jako obrazu Niebiańskiego Jeruzalem zgodnie z tekstem Apokalipsy Św. Jana. Przestrzeń i program prezbiterium katedralnego to summae programu kaplic Najświętszego Sakramentu (po prawej) i Świętych Śląskich /Chrzcielnej/ (po lewej) i odwołuje się do przesłania Świat Zmartwychwstania Pańskiego, Czasu Wielkanocy to co wyrażamy śpiewając Ciebie Boga Wysławiamy….  Hymn św. Ambrożego. Dzieła autorstwa m.in. Zygmunta Brachmańskiego (np. Droga Krzyżowa), Gerarda Grzywaczyka (kaplica Św. Barbary), Wiktora Ostrzołka (witraże w portalach) są dopełnieniem tej artystycznej ilustracji tego duchowego przesłania.  Tworzą także formę Panteonu - miejsca pamięci. Akcentuje to portal główny świątyni, jej Porta Sancta, w którym osadzone są drzwi z sześcioma płaskorzeźbami ilustrującymi Chrzest Święty - jako sakrament ale i jego znaczenie w Kościele, życiu każdego chrześcijanina ale i dziejach  Polski i Śląska oraz Litwy. Podkreśla także szczególne znaczenie katedry. Bo to w katedrze w czasie Wielkanocy - tak jak zapewne w 966 roku - udzielany jest chrzest, symboliczne włączenie w wspólnotę Kościoła ale i tajemnicę Chrystusa, który jest tak Sędzią jak i Miłosiernym Zbawcą, tak jak to pokazał Kwiatkowski w Wizerunku w prezbiterium katedry katowickiej.

 

Andrzej Holeczko-Kiehl
historyk sztuki 
Muzeum Śląskie w Katowicach